در واقع تشابه جالبی بین نحوه وقوع یک زلزله وچگونگی بشکن زدن افراد وجود دارد بدین نحو که برای ایجاد یک بشکن باید ابتدا انگشتان خود را از دو طرف به هم فشرد . در این حالت اصطکاک بین انگشتان دست مانع از حرکت آنها می شود اما پس از آنکه فشار اعمالی بر انگشت ها به حدی رسید که بر این اصطکاک غلبه کند انگشت ها به طور ناگهانی روی هم می لغزند و انرژی آزاد شده به صورت امواج صوتی ، موجب ارتعاش هوا می گرددکه از طرف دست به سمت گوش حرکت می کند و صدای بشکن شنیده می شود .
عین همین فرایند در طی یک زلزله هم روی می دهد .
تنش های لایه های بیرونی زمین باعث فشرده شدن سطوح گسل ها به هم می شوند اما اصطکاک بین سطوح سنگی گسل ها مانع لغزش ناگهانی آنها می گردد . به محض این که این تنش های فشاری به حدی رسید که بر اصطکاک غلبه نماید ، سطوح گسل به یک باره روی هم می لغزند و انرژی آزاد شده به صورت موج از میان سنگ ها عبور کرده و به همه جوانب از جمله به سمت رویه زمین حرکت میکند و باعث می شود که افراد لرزشی را در طی زلزله حس کنند .
همان گونه که بشکن در محل نوک انگشتان میانی و سطح انگشت شست روی می دهد ، زلزله هم روی سطحی از گسل روی می دهد که سطح «گسیختگی» نامیده می شود .
با این حال بر خلاف انگشتان دست تمامی سطح گسل به یک باره نمی لغزد .
گسیختگی اولیه از نقطه واقع در سطح گسل که معمولا” در اعماق زمین واقع شده و«کانون» نا میده می شود آغاز می گردد.
«مرکز زلزله» نیز به نقطه واقع در سطح زمین گفته می شود که مستقیما” بالای کانون قرار دارد .
این گسیختگی تا زمانی که به هر دلیل متوقف گردد ادامه می یابد و لذا بررسی علل این امر،امروزه یکی از مباحث تحقیقاتی مهم علم زلزله شناسی است .
بخشی از زندگی با زلزله ها ، زندگی با پس لرزه های آنها است .
امواج هر زلزله معمولا”به صورت یک سری موج متوالی ایجاد می شود .
در بین هر گروه از امواج زلزله ، به بزگترین آنها شوک اصلی ، پیش لرزه وبه تمامی امواج بعد از آن «پس لرزه » گفته می شود .
در واقع پس لرزه ها زلزله هایی هستند که معمولا” در نزدیکی گسل مولد شوک اصلی رو می دهند .
میزان تنش های موجود در گسل مولد شوک اصلی نیز در اثر بروز این شوک و پس لرزه های روداده در همان گسل تغییر می کند و حتی گاهی اوقات میزان این تغییرات به حدی است که موجب بروز چندین پس لرزه هایی در گسل های مجاور می گردد.
احتمالا” یک زلزله بزرگ ومخرب می تواند موجب چندین پس لرزه قابل حس در طی یک ساعت اولیه پس از زلزله شود .
البته نرخ وتعداد پس لرزه ها غالبا” به سرعت کم می شود .
به طوری که در روز پس از وقوع شوک اصلی تعداد پس لرزه به نصف تقلیل می یابد.
معمولا”ده روز پس از وقوع شوک اصلی ، پس لرزه ها تنها یک دهم تعداد روز اول خواهد بود.
به طور کلی زلزله ای ، پیش لرزه نامیده می شود که تعداد وقوع آن بعد از شوک اصلی بشتر از تعداد بروز آن قبل از شوک اصلی باشد .
برای زلزله های بزرگ مدت بروز این پس لرزه ها ممکن است به ده ها سال هم برسد .
زلزله های بزرگتر نیز دارای پس لرزه های بزرگتر و بشتری خواهند بود .
بنا بر این پس از هر زلزله معمولا” چند پس لرزه بزرگ و تعداد زیادی پس لرزه کوچکتری روی می دهد که زمان وقوع این پس لرزه های کوچکتر می تواند تا چندین سال بعد از شوک اصلی ادامه یابد.
با این حال ممکن است مدت ها پس از شوک اصلی یک پس لرزه بزرگتر نیز روی دهد.
نمودار شماتیک ارتباط فراوانی زلزله با زمان
گاهی آنچه که یک شوک اصلی محسوب می گردد خود ناشی از بروز یک زلزله بزرگتر است .
در یک چنین حالتی ، زلزله بزرگتر مذکور در واقع یک پیش لرزه محسوب می گردد.
معمولا از احتمال وقوع یک چنین حالتی به سرعت با گذشت زمان پس از زلزله اولیه کاسته می شود .
به طور کلی پس از سه روز این احتمال ازبین می رود.
با این حال هرچه محل بروز زلزله اصلی به یک گسل بزرگتر نزدیکتر باشد ، احتمال بروز چنین پدیده ای بیشتر می شود .
در چنین مواقعی ستادهای دولتی حوادث غیر مترقبه باید پس از مشاوره با زلزله شناسان اقدام به حالت آماده باش کنند زیرا تقریبا تنها در یک چنین مواردی می توان بروز یک زلزله را در کوتاه مدت پیش بینی کرد .
